Nowe życie willi króla futer

W czasach dawnych Mokotów znany był przede wszystkim jako podwarszawska wieś, rezydencja Lubomirskich, a potem Potockich i Szustrów. Na jednej z działek przy szosie puławskiej znajdowała się należąca do Franciszka Szustra i Adolfa Szturma fabryka papieru „Cartonage”. Fabryka jednak upadła, a potomek rodu Aleksander Szuster rozpoczął parcelację historycznych dóbr. Właścicielem działki przy ul. Puławskiej został wówczas niejaki Arpad Chowańczak, wywodzący się z Orawy przemysłowy „król futer”, znany kuśnierz i sprzedawca futer, który dorobił się niemałej fortuny w sklepie firmowym przy Krakowskim Przedmieściu 17. To jednak temat na całkowicie oddzielny artykuł.

Willa Arpada Chowańczaka pod koniec prac (03.2015)

Arpad Chowańczak wykorzystał istniejące zabudowania do prowadzenia własnej produkcji, natomiast na ich tyłach w 1928 roku wzniósł dla siebie reprezentacyjną willę. Znalazła się ona przy świeżo wytyczonej ul. Koracjego (ob. ul. Morskie Oko), nakryta były wysokimi dachami, ożywiona toskańskimi kolumienkami oraz jońskimi pilastrami z półkolistym ryzalitem od strony ogrodowej, otrzymała również pięciokolumnowy ganek z balkonem powyżej. Willa wyszła obronną ręką z powstania warszawskiego, ale związana z nią jest nieszczęśliwa powstańcza historia – właściwie to miejska legenda. Była podobno kobieta imieniem Hanna, która znalazła tutaj schronienie w trakcie powstania, a w ogrodzie zbierała róże dla powstańca, w którym była zakochana. Kobieta została jednak dostrzeżona i niestety zastrzelona – historia aczkolwiek nie precyzuje, czy był to powstaniec czy hitlerowiec.

Po wojnie dom został znacjonalizowany, przez co popadał w ruinę, w 2002 roku odzyskali go spadkobiercy dawnych właścicieli. Wówczas rozpoczęła się batalia o uratowanie znajdującej się w fatalnym stanie willi, bo bardzo szybko znalazła się ona w rękach dewelopera zainteresowanego nową budową i szybkim zarobkiem. W 2005 roku wpisano ją do rejestru zabytków, ale decyzja ta została zaskarżona i musiała być ponownie rozpatrywana. Sprawy nabrały tempa w latach 2008-2009, a Wojewódzki Sąd Administracyjny ostatecznie uchylił decyzję o wszczęciu postępowania o wpisaniu na listę zabytków. Zaledwie miesiąc po ogłoszeniu decyzji, 15 kwietnia 2009 roku, dach i poddasze willi strawił niewielki pożar. Wywołało to burzę wśród obrońców zabytków, a miasto skierowało sprawę do prokuratury. Sytuacja nie ulegała zmianie, a prowizorycznie zabezpieczony budynek niszczał coraz bardziej.

Willa Chowańczaka (2009)

Willa Chowańczaka (2009)

Do szczęśliwego obrotu spraw doszło w styczniu 2012 roku – willę wraz z działkami wzdłuż ul. Morskie Oko zakupiła spółka MyOni Group Andrzeja Piliszka. Zapowiedział on odremontowanie willi z przeznaczeniem na dom własny, zaś na pozostałej części działki (w miejscu wyburzonych domów nr 1 i nr 3) rozpoczął budowę osiedla luksusowych apartamentów. Miasto oraz konserwator zabytków przystali na ten układ, zatwierdzono projekt Mikołaja Gierycha z pracowni AP Projekty, przyznano nawet dodatkowe fundusze w wysokości 113 tysięcy złotych na odtworzenie więźby dachowej i izolacji przeciwwilgociowej. Główne prace renowacyjne przeprowadzono w latach 2013-2015. Obecnie willa prezentuje się okazale, warto się przespacerować i zobaczyć ją ze wszystkich stron – od frontu od strony Parku Szustrów oraz od strony podwórka, ale tam trzeba dostać się przez ul. Belgijską. Willa Arpada Chowańczaka jest świetnym ukoronowaniem nowego osiedla o dyskusyjnej architekturze i urbanistyce. To kwestia gustu. Cieszy najbardziej zachowanie i remont historycznej willi!

Willa Chowańczaka w remoncie (08.2013)

Willa Chowańczaka w remoncie (08.2013)

Willa Chowańczaka w remoncie (08.2013)

Willa Chowańczaka po zakończeniu remontu (10.2015)

 

Źródełko na Dolnej

Źródełka wypływające ze skarpy w kierunku Wisły to Warszawie nic nadzwyczajnego. Przez wieku obudowywane stanowią typowy element krajobrazu warszawskiego, znaleźć je możemy na Bielanach, na Zakroczymskiej, na Oboźnej i zapewne jeszcze w wielu innych miejscach. Opowiem dzisiaj krótką historię o źródełku przy ul. Dolnej na Mokotowie.

Obudowa źródła przy ul. Dolnej (10.2015)

Gdy przyjrzymy się XIX-wiecznym mapom okolic Warszawy to zauważymy, że już wtedy biegła tędy droga łącząca Sielce z Mokotowem, wykorzystująca mniejszy spadek zbocza oraz znaczne wcięcie się wąwozu w skarpę wiślaną. Choć to trudne do udowodnienia, zapewne przed wiekami spływał tędy potok, jakich wiele przecinało w poprzek warszawską skarpę. Na przełomie XIX i XX wieku trakt (późniejsza ul. Dolna) został uregulowany, zapewne też z czasem zaczęto regulować, a później kanalizować kłopotliwy dla miejskiej zabudowy potok. Jednak dla wyraźnego zaznaczenia „wodnej” historii tego miejsca, w 1924 roku u szczytu wąwozu stworzono obudowę dawnego źródła wraz z cembrowiną.

Obudowa źródła przed remontem (12.2012)

Inicjatorem obudowania źródła był dr Stanisław Stypułkowski, współtwórca I Ośrodka Zdrowia przy ul. Puławskiej, mieszczącego się zaraz po sąsiedzku z opisywanym źródełkiem. Namówił on do tej inwestycji miasto, które zrealizowało i sfinansowało obudowę, ozdobioną w 1936 roku rzeźbami syrenki i trytona. Całość bez zmian przetrwała kolejne dziesięciolecia, jednak zaniedbana popadała w ruinę – w 1998 roku płaskorzeźba została zdewastowana przez wandali, a wkrótce potem została zdemontowana i trafiła do magazynu. Sama obudowała niszczała i czekała na renowację, obiecaną przez wiele lat przez władze dzielnicy Mokotów. Wciąż jednak brakowało funduszy. Jako że wciąż nic się nie działo, zdenerwowani mieszkańcy w czerwcu 2012 roku opatrzyli zabytek stosownymi „podziękowaniami” za działania konserwatorskie. Być może zmobilizowało to dzielnicę do działania, bo obudowa została wyremontowana już w 2013 roku, a stare płaskorzeźby zastąpiły nowe, odlane z żywicy epoksydowej. Całość gotowa była w grudniu 2013 roku.

Historyczne zdjęcia źródełka można zobaczyć na stronie warszawa1939.pl.

Boryszewska 12 / Puławska 71

U zbiegu ul. Puławskiej i ul. Boryszewskiej znajduje się obecnie kilka powojennych budynków mieszkalnych, które na pierwszy rzut oka nie prezentują sobą niczego ciekawego. Typowy peerelowski blok mieszkalny z ledwo widoczną tablicą pamiątkową, w podwórku współczesna plomba. Gdy jednak przyjrzeć się dokładniej całemu układowi, odkryjemy bardzo ciekawe historyczne fakty i tragiczne wydarzenia z czasów II wojny światowej.

Budynki Puławska 71 / Boryszewska 12 (2015 vs 1935)

Historia tego miejsca zaczyna się jednak już w XIX wieku. W tym miejscu, mniej więcej między ob. ul. Belgijską a ob. ul. Boryszewską rozciągała się 20-hektarowa posesja o nazwie Wilhelmówka. W 1887 roku zakupił ją Jan Wilhelm Libelt, członek spolonizowanej rodziny Liebeltów, która przybyła do Warszawy w XVIII wieku z Alzacji i Lotaryngii, trudniąc się przede wszystkim handlem bławatnym. Rodzina posiadała kamienicę przy Krakowskim Przedmieściu oraz szereg wiatraków i młynów w podwarszawskich Powązkach. Jan Wilhelm prowadził prowadził natomiast sklep kolonialny, jednak zanim taki sklep otwarto tu (mieścił się pod nr 79) na Mokotowie, w 1889 roku według projektu architekta Józefa Hussa wybudowano willę zwaną „Wilhelmówka”. Nie znajdowała się ona jednak dokładnie w tym miejscu, a nieco bardziej na południe – w późniejszych latach nosiła adres Puławska 79, należy ją więc umiejscawiać gdzieś przy południowym segmencie domu handlowego przy ul. Puławskiej 73/75.

Willa „Wilhelmówka” (XIX wiek)

Opisywana parcela nr 71 otrzymała swój numer oczywiście dużo później, w wyniku parcelacji terenów przez kolejnych potomków rodziny Libeltów. Sklep kolonialny J.W.Libelt i Synowie prowadził już wówczas Aleksander Libelt, zaś naszą działkę zakupiła rodzina Magierów. Być może głową rodziny był Gustaw Magiera, ponieważ ten fragment działki w późniejszych planach opisywany jest jako Kolonia Gustawówka, w spisie właścicieli posesji z 1930 roku figuruje Bronisław Magiera. Od frontu wybudowana została dwupiętrowa kamienica, zaś w głębi działki znalazła się czteropiętrowa masywna oficyna, w której prowadzona była rodzinna piekarnia, w latach 30. XX wieku przejęta najpierw przez Goethlów, a potem przez Łuczaków. Rodzina Magierów mieszkała tutaj niezmiennie przez cały okres międzywojenny.

W trakcie okupacji niemieckiej mieszkańcy mokotowskiej kamienicy wiedli możliwie normalne życie, ale wszystko zmieniło się w momencie wybuchu powstania warszawskiego. Na Mokotowie 3 sierpnia powstańcy umocnili się na zajmowanym przez siebie terenie, jednak ul. Puławska znalazła się poza ich zasięgiem. Niemieccy żołdacy mieli więc tu niemal wolną rękę i dokonali w tych dniach kilku masakr na ludności polskiej, z których jedna miała miejsce właśnie w podwórku kamienicy przy ul. Puławskiej 71. Rozstrzelanych zostało 108 osób, a wśród nich byli członkowie rodziny Magierów – Anna (22 l.) i Barbara (19 l.) oraz ich wuj Feliks Jakubowski (l. 47). Do podobnych aktów barbarzyństwa doszło w sąsiednich budynkach, m.in. pod nr 69 i nr 73, a także na ul. Belgijskiej i w Parku Promenada. W wyniku działań wojennych frontowa kamienica została kompletnie zniszczona, ale oficyna zachowała się w dobrym stanie.

W miejscu zniszczonych budynków frontowych po wojnie powstał nowy budynek mieszkalny (nr 71), na którym znalazła się tablica upamiętniająca tragiczne wydarzenia z 3 sierpnia 1944 roku, oraz jednopiętrowy pawilon handlowy (nr 73/75). Grubo po wojnie istniała też oficyna dawnej kamienicy nr 71, na której znalazła się oddzielna tablica pamiątkowa – według rzadziej spotykanego wzoru upamiętniono tutaj setkę osób zamordowanych w kilku miejscach przy ul. Puławskiej. Tablica umieszczona została na murze oficyny, i pomimo jej rozbiórki fragment ściany pozostawiono wraz z tablicą, aby o tej tragedii pamiętały następne pokolenia. Zamiast budynku powstał prowizoryczny parking dla samochodów oraz niewielki skwerek z widokiem na skarpę wiślaną.

Tablica pamiątkowa na budynku frontowym (08.2008)

Tablica pamiątkowa w głębi działki (12.2009)

Tablica pamiątkowa w głębi działki (08.2013)

Nadeszły jednak czasy współczesne i niezabudowana działka po dawnym budynku stała się przedmiotem zainteresowania potencjalnych inwestorów. Interesujący nas teren został więc zabudowany w latach 2012-2013 nowym budynkiem według projektu Mikołaja Gierycha z pracowni Gierych Studio dla spółki AP Development. Powstał sześciopiętrowy budynek z wyższą częścią wyróżniającą się od strony skarpy drewnianymi panelami oraz szerokimi balkonami, przyziemie wyłożono szarą cegłą i cofnięto, poza tym na połączeniu z budynkiem przy ul. Belgijskiej 9 wybudowano przejazd z dwoma ukośnymi słupami. Starą tablicę pamiątkową również na nowo wkomponowano w ceglaną ścianę, już tylko imitującą historyczny fragment budynku. Zachowano jednak wolny wstęp na podwórko i do dzisiaj każdy może tam wejść i nie tylko odwiedzić miejsce pamięci, ale także przyjrzeć się ciekawej współczesnej architekturze.

Budynek „Boryszewska 12” w budowie (12.2012)

Budynek „Boryszewska 12” w budowie (12.2012)

Budynek „Boryszewska 12” (10.2015)

Budynek „Boryszewska 12” – przejście ku skarpie (08.2013)

Budynek „Boryszewska 12” (08.2013)